Na gruncie prawa podatkowego rozróżnia się co najmniej dwa rodzaje działalności powodujące powstanie obowiązku zapłaty podatku dochodowego od osiągniętych dochodów. Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych z dnia 26 lipca 1991 roku definiuje działalność gospodarczą oraz działalność wykonywaną osobiście. Obie działalności generują powstanie przychodu podlegającego opodatkowaniu, który należy wykazać w odpowiednim druku podatkowym.
Formularze Pity mogą być tożsame dla działalności osobistej i gospodarczej, choć np. druk PIT-28 będzie właściwy tylko dla przedsiębiorców. Istnieją pewne okoliczności, w których działalność wykonywana osobiście może przerodzić się w działalność gospodarczą. W takiej sytuacji podatnik musi dokonać rejestracji działalności gospodarczej w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej oraz wybrać odpowiednią dla siebie formę opodatkowania dochodów lub przychodów z takiej działalności podatkiem dochodowym od osób fizycznych.
Definicje działalności gospodarczej i działalności wykonywanej osobiście
Oba rodzaje działalności są zdefiniowane na gruncie ustawy o PIT, choć definicję działalności gospodarczej znajdziemy również w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej. Przepisy podatkowe wskazują w art. 5a ust. 6, że działalność gospodarcza, czy też pozarolnicza działalność gospodarcza to działalność zarobkowa:
- wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa,
- polegająca na poszukiwaniu, rozpoznawaniu i wydobywaniu kopalin ze złóż,
- polegająca na wykorzystywaniu rzeczy oraz wartości niematerialnych i prawnych
— prowadzona we własnym imieniu bez względu na jej rezultat, w sposób zorganizowany i ciągły, z której uzyskane przychody nie są zaliczane do innych przychodów.
Nie ma przy tym znaczenia, czy działalność podejmowana przez podatnika jest dochodowa, czy też przynosi straty. Zawsze musi ona zostać rozliczona w ramach rocznego rozliczenia podatkowego. Podatnik może wypełnić druk PIT na formularzu:
- PIT-36, dla opodatkowania na zasadach ogólnych, według skali podatkowej, 18 i 32%,
- PIT-36L, dla opodatkowania za pomocą podatku liniowego, w wysokości 19%,
- PIT-28, dla opodatkowania za pomocą ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych,
- PIT-16A, dla opodatkowania na mocy karty podatkowej.
Art. 13 ustawy o PIT wskazuje z kolei, co należy rozumieć pod pojęciem przychodów z działalności wykonywanej osobiście. Otóż, przychodami tymi są m.in.:
- przychody z osobiście wykonywanej działalności artystycznej, literackiej, naukowej, trenerskiej, oświatowej i publicystycznej, w tym z tytułu udziału w konkursach z dziedziny nauki, kultury i sztuki oraz dziennikarstwa, jak również przychody z uprawiania sportu, stypendia sportowe przyznawane na podstawie odrębnych przepisów oraz przychody sędziów z tytułu prowadzenia zawodów sportowych,
- przychody z działalności duchownych, osiągane z innego tytułu niż umowa o pracę,
- przychody z działalności polskich arbitrów uczestniczących w procesach arbitrażowych z partnerami zagranicznymi,
- przychody otrzymywane przez osoby wykonujące czynności związane z pełnieniem obowiązków społecznych lub obywatelskich,
- przychody osób, którym organ władzy lub administracji państwowej albo samorządowej, sąd lub prokurator, na podstawie właściwych przepisów, zlecił wykonanie określonych czynności, a zwłaszcza przychody biegłych w postępowaniu sądowym, dochodzeniowym i administracyjnym oraz płatników i inkasentów należności publicznoprawnych, a także przychody z tytułu udziału w komisjach powoływanych przez organy władzy lub administracji państwowej albo samorządowej,
- przychody otrzymywane przez osoby, niezależnie od sposobu ich powoływania, należące do składu zarządów, rad nadzorczych, komisji lub innych organów stanowiących osób prawnych,
- niektóre przychody z tytułu wykonywania usług, na podstawie umowy zlecenia lub umowy o dzieło,
- przychody uzyskane na podstawie umów o zarządzanie przedsiębiorstwem, kontraktów menedżerskich lub umów o podobnym charakterze, w tym przychody z tego rodzaju umów zawieranych w ramach prowadzonej przez podatnika pozarolniczej działalności gospodarczej.
Działalność osobista nie jest prowadzona w sposób zorganizowany i ciągły, ale np. incydentalny, przy użyciu wyłącznie własnej pracy podatnika. Formularze PITy właściwe do jej rozliczenia to:
- PIT-36 dla podatników zobowiązanych do samodzielnego obliczenia i odprowadzenia zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych,
- PIT-37 dla podatników uzyskujących dochód opodatkowany według skali podatkowej, za pośrednictwem płatnika.
Przekształcenie działalności osobistej na gospodarczą
W momencie, gdy działalność osobista prowadzona jest w sposób coraz bardziej zorganizowany, a dochód z niej uzyskiwany jest np. każdego miesiąca w roku, czyli w sposób ciągły, zaczyna ona nosić znamiona działalności gospodarczej i samoistnie przeradza się w działalność gospodarczą. Nie będzie miało to miejsca, jeśli zostaną spełnione pewne warunki wymienione w ustawie podatkowej. Nie można bowiem uznać za przychód z działalności gospodarczej przychód pochodzący z czynności:
- gdzie odpowiedzialność wobec osób trzecich za rezultat czynności oraz ich wykonywanie ponosi zlecający,
- wykonywane pod kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonych przez zlecającego,
- gdzie wykonujący nie ponosi ryzyka gospodarczego związanego z prowadzoną działalnością
W takim wypadku nawet spełnienie warunku ciągłości uzyskiwania dochodów z działalności i zorganizowanie jej w pewien sposób nie spowoduje, że działalność osobista przerodzi się w działalność gospodarczą.